Grypa wywoływana jest przez wirusy A i B grypy oraz należy do chorób, którymi zarażamy się drogą kropelkową czyli podczas mówienia, kaszlu, kichania lub w trakcie bezpośredniego kontaktu z wydzieliną z dróg oddechowych osoby chorej (klamki, poręcze itd.). W Polsce sezon grypowy zwykle trwa 3 miesiące i przypada na okres od października do kwietnia. Wg WHO co roku na grypę choruje 5-10% dorosłych oraz 20-30% dzieci.

Grypa – kto może się zarazić

Po bliskim kontakcie domowym z osobą zakażoną wirusem grypy ryzyko zakażenia wynosi 20-40%, czyli jednak nie każdy zachoruje na grypę, ponieważ nie każdy się zarazi. Jeżeli już się zarazimy to możemy spodziewać się wystąpienia objawów od 1 do 4 dni po kontakcie, a sami możemy zarażać innych od 1 doby przed wystąpieniem objawów do około 5-10 dni od ich początku. Niestety osoby z niedoborami odporności mogą zarażać nawet do kilku tygodni, ponieważ ich organizm nie jest w stanie samodzielnie szybko i sprawnie pokonać wirusa, jak i małe dzieci również mogą zarażać ponad 10 dni.

Grypa – objawy

Dla przebiegu grypy jest bardzo charakterystyczne nagłe pojawienie się ogólnych objawów, takich jak:

• Gorączka (temperatura może być od 37,7 do 40 st C)
• Bóle mięśniowe, stawowe, głowy
• Brak apetytu
• Osłabienie, męczliwość, które mogą trwać nawet do 2-3 tygodnie
• Ból/dyskomfort w okolicy klatki piersiowej

Te objawy nasilają się w 2-3 dobie, a ustępują zazwyczaj w 3-6 dniu choroby.

Inne objawy grypy – suchy kaszel, ból gardła

Równocześnie często występuje nasilony suchy kaszel. Mogą też pojawić się inne objawy ze strony górnych dróg oddechowych takie jak ból gardła, katar, zatkany nos, kichanie. Jednak występują one rzadko oraz są bardziej charakterystyczne dla przeziębienia. Objawy ze strony dróg oddechowych zazwyczaj ustępują w 5-10 dniu.

Czy grypy trzeba się bać?

Dlaczego tak boimy się co roku sezonu grypowego? Po pierwsze wynika to z możliwości ciężkiego przebiegu grypy oraz częstszego rozwoju powikłań w porównaniu na przykład z chorobą przeziębieniową. Na powikłania najbardziej narażeni są pacjenci z grup ryzyka tj.:

• dzieci poniżej 5 r.ż (szczególnie do 2 r.ż),
• osoby starsze – powyżej 65 r.ż., ale ryzyko wzrasta już po 50 r.ż.,
• chorzy przewlekle na choroby układu oddechowego (astma, POChP), układu sercowo-naczyniowego, nerek, wątroby, cukrzycę, choroby hematologiczne, neurologiczne, inne,
• kobiety w ciąży i w okresie połogu,
• pacjenci z zaburzeniami odporności, zwłaszcza zakażeni HIV,
• dzieci przewlekle przyjmujące kwas acetylosalicylowy,
• chorzy otyli (z BMI>40).

Powikłania przy grypie – co może nam grozić?

Do możliwych powikłań grypy należą:

• zapalenie płuc (pierwotne wirusowe – często o bardzo ciężkim przebiegu, może wymagać leczenia w oddziale intensywnej terapii, wtórne bakteryjne oraz mieszane);
• zapalenie ucha środkowego (częściej u dzieci);
• zapalenie górnych dróg oddechowych (zatok, gardła, krtani, tchawicy, oskrzeli);
• zapalenie mięśnia sercowego;
• zapalenie mięśni;
• zapalenie nerek;
• powikłania neurologiczne;
• zaostrzenie chorób przewlekłych (astma, POChP, choroba niedokrwienna serca, niewydolność serca, cukrzyca);
• zgon 0,1-0,5% przypadków grypy (w wyniku powikłań pogrypowych lub zaostrzenia choroby podstawowej).

Objawy grypy a wirus SARS-CoV-2

Objawy, które występują w grypie są bardzo podobne do objawów wywołanych wirusem SARS-CoV-2 czyli w chorobie COVID-19. Dlatego tak ważne jest zaszczepienie się przeciwko grypie. W razie wystąpienia powyższych objawów w przypadku zaszczepienia się przeciwko grypie lekarz będzie bardziej podejrzewać COVID-19 niż grypę.

Rozpoznanie grypy

Podczas sezonu grypowego lekarz rozpoznaje grypę na podstawie objawów, jeśli pacjent nie był wcześniej szczepiony przeciwko grypie. Takie rozpoznanie jest trafne w około 75% przypadków (z wyjątkiem osób starszych oraz pacjentów szpitalnych, gdzie trafność diagnozy wg objawów klinicznych wynosi 30-40%). Pomocne do potwierdzenia grypy sezonowej może być również wykorzystanie szybkich testów na grypę, natomiast możliwość wykrycia wirusa u dorosłej osoby chorej na grypę sezonową wynosi około 50-60% (większa u dzieci), dlatego wynik ujemny nie wyklucza zakażenia, gdy dane kliniczne i epidemiologiczne wskazują na grypę.

Leczenie grypy – czy wystarczy tylko leczenie objawowe?

Po postawieniu rozpoznania grypy lekarz decyduje czy wystarczy tylko leczenie objawowe czy należy zastosować lek przeciwgrypowy. Najczęściej leczenie grypy jest tylko objawowe. Zaleca się odpoczynek, przyjmowanie dużej ilości płynów, leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe (paracetamol lub ibuprofen), w razie suchego kaszlu zaleca się miód gryczany (u dzieci po 1 r.ż), olejki eteryczne, z leków na suchy kaszel – levodropropizyna, na mokry np. ambroksol, erdosteina; w razie kataru oraz blokady nosa leki obkurczające śluzówkę nosa, w razie bólu gardła leki o działaniu miejscowym na ból gardła.

Powszechnie stosowane suplementy diety, takie jak witamina C i rutozyd, są nieskuteczne. W Polsce w leczeniu grypy stosuje się lek przeciwwirusowy oseltamiwir wg rekomendacji u chorych dorosłych z czynnikami ciężkiego przebiegu grypy (leczenie należy rozpocząć do 48 godz. od wystąpienia objawów) lub z ciężkim przebiegiem grypy (do 96 godz. od początku objawów). Wg badań naukowych, leczenie oseltamiwirem skraca czas trwania objawów grypy o około 1 dzień, zmniejsza ryzyko powikłań oraz potrzebę hospitalizacji. Niestety, odpowiedź na leczenie jest słabsza przy zakażeniu wirusem B, w szczególności u dzieci.

Oseltamowir również zaleca się stosować profilaktycznie u osób nieszczepionych przeciwko grypie:

• z grup ryzyka zamieszkujących wspólnie z osobą chora na grypę;
• z grup ryzyka i przebywających w zamkniętych skupiskach (szpital, dom opieki), w których doszło do epidemicznych zachorowań;
• z grup ryzyka w okresie zwiększonej liczby zachorowań na grypę.

Szczepienia przeciwko grypie

Na szczęście istnieją również inne skuteczne sposoby zapobiegania grypy sezonowej, jak szczepionki. Z powodu dużej zmienności wirusów grypy co roku szczepionki wymagają aktualizacji składu. Obecnie na rynku istnieją 2 szczepionki inaktywowane, czyli „zabite”, oraz „żywa” szczepionka donosowa zarejestrowana do stosowania u dzieci. Efektywność szczepień u dorosłych nieobciążonych chorobami przewlekłymi wynosi 50-95%, u dzieci różni się w zależności od grupy wiekowej i jest nieco mniejsza 40-69% (u młodszych dzieci mniejsza skuteczność, niż u starszych).

Udowodniono naukowo, że masowe szczepienia dzieci w wieku szkolnym powoduje zmniejszenie przypadków grypy u dorosłych, a co za tym idzie prowadzi do spadku liczby zgonów oraz powikłań z powodu grypy u osób w wieku podeszłym. W warunkach polskich optymalny czas szczepienia rozciąga się od września do grudnia. Na początku sezonu powinny być sczepione dzieci, które dotychczas nie miały 2 dawek szczepień na grypę oraz osoby z grup ryzyka.

Profilaktyka grypy w czasie pandemii

Bardzo ważne są również nieswoiste metody profilaktyki grypy, takie jak izolacja chorych oraz stosowanie środków ochrony osobistej (np. higiena rąk, noszenie maseczki). Nie można lekceważyć też innych zasad higieny na czas sezonu epidemicznego grypy w połączeniu z pandemią COVID-19:

• unikania kontaktu twarzą w twarz z innymi osobami,
• unikanie tłumu,
• unikania dotykania niemytymi rękami ust, nosa i oczu,
• w razie pojawienia się kaszlu i kichania zasłaniać chusteczką jednorazową usta, a następnie wyrzucić ją do kosza i dokładnie umyć ręce (w razie braku chusteczki jednorazowej zaleca się zasłanianie ust przedramieniem, a nie ręką),
• często dokładnie wierzyć pomieszczenia.

lek. Kseniia Tomaszewska

lekarz medycyny rodzinnej w Centrum Medycznym CMP Białołęka

Literatura:

• Narodowy program ochrony antybiotyków. Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego. 2016 r.
• Choroby infekcyjne u dzieci. Wytyczne oparte na dowodach naukowych. Wydanie polskie pod redakcją Janusza Książyka. 2010 r.
• Grypa. Autorzy:Ernest Kuchar, Jacek Mrukowicz, Piotr Sawiec, Andrzej Gładysz. Data aktualizacji 10 sierpnia 2020 r.
• Szczepienia w pytaniach i odpowiedziach. Wydanie VI. Jacek Wysocki i Hanna Czajka. Kraków 2018 r.